Okul öncesi dönemde çocukların karar verme ve yaptıkları davranışların sonucunu tahmin etme becerilerini kazanmaya başladıkları fakat henüz yeterli bilişsel beceriye sahip olmadıkları bir dönemdir. Her konu hakkında fikirlerini söylerler. İstekleri ve isteklerini yaptırmak konusunda dirençli olurlar. Bu beceriyi kazandırmak konusunda çocuklarımızı desteklemek ise biz yetişkinlerin sorumluluğundadır.
Çocuklar okul öncesi dönemde isteklerinin sonuçlarını, kazançlarını ya da kayıplarını tahmin edemedikleri için genellikle isteklerini elde etmeye odaklanırlar. Bu isteğe ulaşmak için farklı yollar deneyebilirler; ağlayabilirler, bağırabilirler, inatlaşabilirler, tehdit edebilirler veya zorunda bırakmaya başvurabilirler. Ancak, bu davranışlara istediklerini vererek yanıt vermek, isteğin yerine getirilmesini sağlamak yerine olumsuz davranışları pekiştirebilir ve bunun sonucunda çocuklar düşüncelerini şöyle formüle ederler: “Eğer ağlar, bağırır, inatlaşır, tehdit eder veya zorunda bırakırsam, anne veya baba istediğimi yapar.”
Çocuğumuzun isteğini uygun şekilde dile getirmesi için o anda yaşadığı duyguyu anladığımızı, fakat bu isteğinin neden gerçekleşemediğini açıklamak her zaman daha doğru bir yoldur. Örneğin; ‘Şu anda o arabayı çok istediğinin farkındayım, istersen bu araba için para biriktirebilir, uygun zamanda gelip birlikte alabiliriz.’ ya da ‘Oraya gitmek istediğini biliyorum, fakat şu anda yemek yapmam gerekiyor. Bana yardımcı olursan yemeği daha hızlı pişirebilir ve sonrasında yeterli vaktimiz olup olmadığına birlikte bakabiliriz.’ ya da ‘Biliyorsun ki ayda bir tane oyuncak/kitap vb. alıyoruz. Yeni oyuncağını alalı 10 gün oldu. Beğendiğin oyuncağı/kitabı almak için biraz daha vaktimiz var. Sabırla bekleyeceğinden eminim.’ gibi konuşmalar ilk seferde sonuç getirmediğini düşünsek de bir süre sonra kendi davranışlarını ve duygularını kontrol etme konusunda çocuğa büyük fayda sağlamaktadır.
“Demokratik Aile” kavramı bu bağlamda ele aldığımız önemli bir yaklaşımdır. Demokratik Aile yaşantımız içerisinde belirli sınırlar ve kurallar çerçevesinde ailemizdeki her bireyin iradesine saygı duyma yaklaşımını benimseyen aile tutumudur. Demokratik bir aile olmak için ihtiyacımız olan şey her bireyin istediği davranışı ya da tutumu sergilemesi değil; birlikte ortak yol bularak, ortak akılda buluşarak bir sonuca varmaktır. İçinden çıkamadığımız ya da yönetmekte zorlandığımız durumlarda yapılacak minik aile toplantıları ve bu toplantıda herkesin neye karar verebileceği ile ilgili belirlenen net sınırlar çizmek süreci yönetmek anlamında fayda sağlayacaktır. Burada önemli olan nokta çocuğun fikrini duymazdan gelmeden demokratik aile sınırlarınızı dikkate alarak olumlamak, uygun bir formata çevirmektir. Anlaşmalar ve seçenekler çocukların bu tip durumlarda daha anlamlı düşünmeleri ve pratik karar vermeleri konusunda etkili yollardır.
Unutmayalım ki yetişkinler olarak temel görevimiz, çocukların kendi varlıklarını ve duygusal kontrol yeteneklerini fark etmelerini sağlamaktır. Demokratik ailelerde yetişen çocuklar, bireysel gelişimlerini daha hızlı şekillendirme fırsatı bulacak ve kendi benliklerini daha iyi tanıyacaklardır. Bu yaklaşım, çocukların ileride yaşamlarını daha bilinçli ve sorumlu bir şekilde yönlendirmelerine yardımcı olabilir.
Yazan: Eylül Doğan (Mutlu Arı Anaokulu Müdürü)