Teknoloji geliştikçe ve hayatlarımızdaki ekran sayısı arttıkça bunu yönetmek hem bizler hem de çocuklarımız için oldukça tartışılan bir konu haline gelmeye başladı. Sosyalleşmek, sosyal ortamlara ayak uydurmak, sosyal bir topluluğun içerisinde deneyimleyerek yaşamak ve öğrenmek özellikle okul öncesi yaş grubunda gelişimin önemli bir parçası. Ulaşılması kolay olan ve evlerimize her geçen gün daha da çeşitlenerek giren teknolojik aletlerin çocukların yaşayarak öğrenme ve sosyalleşme deneyimlerini kısıtladığını söyleyebiliriz. Bunun sonucunda fiziksel, sosyal, psikolojik olmak üzere aileler bir çok problemle karşılaşmakta ve bu problemlerin yaşanmaması ya da ortadan kalkması için çözüm yolları aramaktadırlar. Yaşadığımız dijital çağda hayatımızdan teknolojik aletleri çıkarmamız pek mümkün değil. Sınırlı ve kontrollü kullanıldıkça teknolojinin insan hayatına getirdiği sayısız faydaları var. Ancak gelişim çağındaki çocukların iç denetimi yeterli olmadığından ebeveynlerin bu konuda yol göstermesi lazım. Dolayısıyla teknolojiyi doğru yönetmeyi öğrenmemiz ve çocuklara da öğretmemiz gerekiyor.
Ebeveyn olarak nasıl bir tutum sergilemeliyiz?
Çocukların kendi başına dijital dünyada geçirilen zamanı ayarlamalarını bekleyemeyiz. Ekran başında geçirilen zamanı yönetmek siz yetişkinlerin görevi ve bunu yapabilmek için öncelikle kendi alışkanlıklarınızı gözden geçirmenizde fayda var. Unutmayın ki çocuğunuzun en önemli rol modelleri anne baba olarak sizlersiniz. Sizler saatlerinizi ekran başında geçirirken çocuğunuzdan aksini yapmasını bekleyemezsiniz. Bu nedenle ilk olarak anne baba olarak sizlerin ne kadar ekran başında olduğunuzu, günün ne kadarını telefon, tablet, bilgisayar ile geçirdiğiniz ve hayatınıza ne kadar dahil olduğuna bakabilirsiniz. Bununla ilgili ev ortamında siz nasıl değişimler yapabiliyorsunuz bunları araştırmak ve uygulamaya koymak önemli.
İkinci olarak ekran zamanları ile ilgili sınırları net bir şekilde belirlemek ve uygulamaya geçirmek. Bu sınırları belirlerken çocuğun yaşı ve gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak sizlere yardımcı olacaktır. Unutmayın ki küçük yaşta, çok iyi bilgisayar kullanıyor olabilmek çocuğun zeki olduğunu göstermez ama öğrenmeyi engelleyebilir. Amerikan Pediatri Akademisi 2 yaşından küçük çocukların beyin gelişimleri ve bebek-ebeveyn arasındaki bağın sağlıklı kurulabilmesi için ekranın tamamen yasak olması gerektiğini söylüyor. 2-5 yaş arasındaki çocuklar için ise günde en fazla 1 saat ekran kullanımının uygun olabileceğini ve çocuğun izlediği programların da yaşına uygun seçilmesi gerektiğini belirtiyor. 6 yaşından büyük çocuklar içinse ekran zamanının aile ve çocuğa göre değişebileceğini söyleyen Amerikan Pediatri Akademisi dijital dünyada geçirilen zamanın hiçbir zaman uyku, sosyal ilişkiler veya fiziksel aktivite gibi çocuğun gelişiminde önemli yer tutan zamanlardan çalmaması gerektiğini belirtiyor.
Ekran karşısında geçirilen zamanı azaltmanın bir diğer yolu da çocuğunuzu o zaman diliminde zevk alabilecekleri farklı aktivitelerle tanıştırmaktır. Bu aktiviteleri sizler de onunla beraber sıkılmadan yaparsanız ya da ona eşlik ederseniz daha da hevesli bir şekilde katılacaklardır. 0-6 yaş çocukların bilişsel, dil ve sosyal gelişiminin olduğu dönemdir. Bu nedenle insanlarla birlikte olması, dış dünyayı tanıması, resim çizip boya yapması çok önemlidir. Yaşına uygun olacak şekilde çeşitli oyunlar, doğayla, sanatla, sporla ilgili etkinlikler yapabilirsiniz. Tüm ailenin katılımını sağlayabileceğiniz kutu oyunları vb. oyunlar hem teknolojiden uzaklaşmanıza hem de aranızdaki paylaşımların artmasına yardımcı olacaktır.
Yaş büyüdükçe sınırları esnetmekten çekinmeyin çünkü esnetilmeyen katı kurallar çocukları daha çok dijital ortama itebilmektedir. Fakat eğer çocuğunuz bilgisayar, tablet ya da akıllı telefon kullanımıyla birlikte çok fazla yalnız vakit geçirmeye başladıysa, içe kapanıksa, duygularını belli etmiyorsa, sosyal çevre ile yüzyüze vakit geçirmek yerine bunu dijital dünya üzerinden yapıyorsa belli önlemler alınması ya da bir uzmandan yardım alınması gerekebilir. Vakit geçirdiği oyunlarda, uygulamalarda çocuğun izin verdiği ölçüde ona eşlik etmek, onun sevdiği ve keyif aldığı anlarda yanında olmanıza yardımcı olur. Bu durum ebeveyn çocuk arasındaki ilişkinin güçlenmesine de katkıda bulunacaktır. Bu noktada önemli olan, çocuğu eleştirmeden, yargılamadan ve baskı altında hissettirmeden gerçekten önemsendiğini ve merak edildiğini fark ettirerek yanında olmak gerektiğidir.
Dijital çağda yaşayan anne-babalar olarak, çocuklarımızı teknoloji konusunda nasıl yönlendirebiliriz?
Amaç teknolojik aletleri yasaklamak değil uygun kullanımını sağlamak olduğuna göre bu konuda da bilinçlenmek ve araştırma yapmak ebeveynlerin sorumlulukları arasındadır. Öncelikle çocuğunuzun dijital dünya ile ilişkisini gözden geçirmenizde fayda var. Gözden geçirirken şu üç soruyu sormakla başlayabilirsiniz.
- İçerik: Çocuğum dijital medyada seyrettiklerinden ya da dijital ortamda oynadıklarından ne öğreniyor?
- Kapsam: Çocuğum teknolojik aletleri günlük hayatında ne kadar kullanıyor? Kullanımı yemek, uyku ve ders çalışma düzenini etkiliyor mu?
- Etki: Çocuğum bu durumdan nasıl etkileniyor? Örneğin, davranış değişiklikleri ya da uygunsuz davranışlar sergiliyor mu, dikkat ve konsantrasyon problemleri yaşıyor mu, sosyal ilişkilerinde zorlanıyor mu vb.
Bu soruları cevapladıktan sonra, teknolojiyle beraber nasıl sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürebiliriz, bu konuda bilgi sahibi olmak lazım. Son yıllarda yapılan araştırma sonuçlarına bakıldığında dikkat etmeniz gereken noktaları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- Çocuğunuzla teknolojik olarak etkileşimde bulunun. Teknolojinin de iletişimin bir yolu olduğunu göstermek için bunu bir araç olarak kullanabilirsiniz. Örneğin, televizyon izlerken onunla beraber izleyip seyrettikleriyle ilgili sorular sorabilirsiniz. Oynadığı oyunları anlamaya çalışıp eğer ilginiz varsa onunla beraber oynayabilirsiniz.
- Teknolojik aletlere gereğinden fazla harcama yapmayın. Bu konuda sınırlarınız olduğunu bilsinler ve sabretmeyi öğrensinler.
- Çocuklarınıza teknoloji yoluyla elde ettiği bilgiyi sorgulamayı, doğru ve güvenilir bilgiye nasıl ulaşacaklarını öğretin.
- Teknolojiyi hayata geçirmenin yollarını arayın. Sağlıklı beslenme, eleştirel düşünme vb. hayat becerilerini destekleyen oyunlar araştırın.
- Çocuğunuzun yaşına ve zihinsel/duygusal gelişim özelliklerine göre oyun ya da uygulamalar seçin. Başka oyunlar indirmediğine ya da uygunsuz içerikli sitelere girmediğinden emin olun.
- Dijital okur-yazarlık hakkında okuyun, öğrenin, çocuklarınıza model olun. Teknolojiyi akıllı ve bilinçli kullanmayı öğretin.
- Teknolojik aletleri çocuğunuzun kullanmasını istemediğiniz mekan, zaman ve ortamlarda siz de kullanmayarak ona model olun. Örneğin; yemek masasında cep telefonunuza bakmayarak bunun önemini model olarak çocuğunuza aşılayabilirsiniz.
10 adımda dijital dünyada nasıl ebeveyn olunur?
- Dijital aletleri uygun kullanan anne baba modeli olun.
- Sınırlarınızı çocuğun yaşına, kişiliğine, özel durumlarına göre ayarlayın.
- Gördüğünüz olumsuz etkileri görmesini sağlayın.
- Çocuğunuza sınırlamalarınızın nedenlerini anlatın.
- Kendisinden beklenen sorumluluk ve davranışları belirtin.
- Gerçek yaşamını keyifli hale getirin.
- Beklenen davranış ve tutumlarını takdir edin, oto kontrolünü geliştirmek için daha çok sorumluluk verin.
- Sınırlarken, birlikte ortak gün ve zaman belirleyin.
- Sanat ve sportif aktivitelere yönlendirin.
- Çocukların kendilerini rahatlatmak ya da sıkıntılı durumlardan kaçmak için ekrana yöneltmelerine neden olacak durumlar varsa, bunları fark etmeye çalışın.
Damla Ekmekçibaşı – Uzman Klinik Psikolog
Kitap Önerileri:
AYBİNO’NUN TEKNOLOJİ İLE MACERASI –Ayben Ertem
VİDEO OYUNLARINDA AŞIRIYA KAÇINCA –Remzi Kitabevi
EKRANA YAPIŞAN ÇOCUK –Mandolin Yayınevi
ODAMDAKİ YABANCI: BİLGİSAYAR –Yeşil Dinazor Yayınevi
İNTERNETTE YOLUNU ŞAŞIRINCA –Remzi Kitabevi
CEMİLE ÇOK FAZLA TELEVİZYON İZLİYOR –Kaknüs Yayınları
TEO’NUN TABLET KİTABI –Bilgi Yayınevi
BERENSTAİN AYILARI- FAZLA TELEVİZYON SEYRETMEK –Mikado Yayınları
BERENSTAİN AYILARI- BİLGİSAYAR BELASI –Mikado Yayınları
BU BİR KİTAP –Uçanbalık Yayıncılık